Yumurtalıkta kist, kadınların sıkça yaşadığı sorunlardan biridir. Kadınların çoğunda yaşamının bir döneminde bu sorun yaşanmaktadır. Bu oluşumlar fazla rahatsızlık vermediğinden, genellikle tedavi gerekmez. Ancak kistlerin hepsi bu özellikte değildir. Değişik türlerde hücre barındıran yumurtalık dokusu, çok sayıda hormonun etkisi altındadır. Bu hücreler büyüme gösterebilir ve kistleşebilir. Kistler içerdiği hücrelere göre hormon ya da buna benzer maddeler salgılayabilir.

Kistler çevresi kist duvarı adı verilen ve çevredeki dokulardan daha farklı dokuyla çevrili olan ve içinde sıvı bulunan kitlelerdir. Vücutta bulunan maddeler statik özellikte değildir. Hücrelerin tamamı ölür ve yerine aynı türden hücreler yapılır. Bunlar farklı sıvılar salgılar. Bu sıvıların bir bölümü kan dolaşımından gelir, bir bölümü de hücreler tarafından yapılır. Ortaya çıkan sıvılar devamlı olarak absorbe edilir ve yeniden üretilir. Üretim ya da absorbe aşamasında anormallik olması halinde, aşırı miktarda sıvı birikimi olur. Birikmiş sıvılar farklı dokularla çevrelendiğinde, oluşum kist adını alır. Vücudun tüm dokularında bu kistler oluşabilir. Yumurtalıkların dışındaki dokularda oluşan kistler daha kolay belirti verir. Bunun sebebi kistlerin organların işleyişini bozmaları yüzündendir. Yumurtalık kistlerinden bir kısmı bu şekilde fonksiyonları bozmakta, bir kısmı da fazla belirti vermeden gelişir. Yumurtalıklarda oluşan kistler oluşmalarına göre (Neoplastik) yani Tümöral ve fonksiyonel olarak tanımlanır.

Bu kistler genellikle hormonal düzensizlikler nedeniyle oluşur. Normal olarak adet dönemlerinde yumurtalıkların içinde yumurta hücresini taşıyan ve ebadı 3 cm'ye kadar olan folekül adında bir kist oluşmaktadır. Bunun çatlamasıyla yumurta açığa çıkmaktadır. Kadının gebe kalmaması halinde, bundan 14 gün sonra adet görülür. Hormonal düzensizlik olduğunda, bu foleküller çatlamaz sabit kalır ya da büyür. Bu durumda basit kist denilen folekül kisti oluşur. Yumurtalık iltihapları, aşırı radyasyona maruz kalma gibi etkilerde yumurtalıklarda kist oluşumuna neden olabilir.

Bu kistler genellikle adet gören kadınlarda oluşur. Menopozdaki kadınlarda ya da adet dönemi başlamamış olan genç kızlarda nadiren görülmektedir. Ailesinde rahim kanseri ya da yumurtalık kanseri öyküsü olan kadınlar ise kist oluşumu açısından riskli kabul edilirler.

Kistler habis ve selim özellikte olurlar. En fazla görüleni iyi huylu olanlardır. Diğer organlarda oluşan kistlere göre, yumurtalıklarda oluşan kistler fazla belirti vermezler. Yakınmalara sebep olmadıklarından, genellikle rutin kontroller sırasında tespit edilirler. Verdikleri belirtiler arasında adet düzensizliği, karında şişkinlik, karında ağrı, sindirim sistemi sorunları ve idrar yolu yakınmaları görülür. Bu belirtiler başka hastalıklar içinde geçerli olduğundan, genellikle önemsenmezler. Fazla büyüme yapmayan kistler, yumurtalıklarda kendine yetecek kadar yer bulabilir ve şişlik yaratmazlar. Nadir olarak ağrıya neden olurlar. Ağrı yaparlarsa kitlenin iltihabı ya da endometriozis olduğu düşünülebilir. Kistlerin dönmesi ya da patlaması ağrıya ve akut karın şikâyetine neden olabilir. Mesaneye baskı yapanlar sık idrara çıkmaya, rektuma baskı yapanlar dışkı yaparken ağrıya ya da kabızlığa neden olabilir. Bazı hallerde iştahsızlık, bulantı ve kilo kaybı yakınmaları gelişebilir. Kistler farklı türlerde olduğundan, yakınmalarda buna bağlı olarak değişebilir.

İnklüzyon kisti: bu genellikle rahim ameliyatı sırasında görülen fonksiyonel olmayan kisttir. Genellikle mikroskobik boyutta olurlar ve belirti vermezler. Büyük olasılıkla yumurtlamadan sonra yumurtalık çeperinin bozulmasıyla iyileşme döneminde doku içinde germinal epitel hücre türünün hapsolmasıyla oluşur. Bazı araştırmacılar bunların uzun dönemde habisleşerek yumurtalık kanserine neden olabileceğini belirtirler.

Folikül kisti: bu en fazla gençlerde görülmektedir. Yumurta hücresinin çatlamayarak büyümesiyle oluştuğu düşünülür. Genellikle 2-3 cm boyutunda olurlar. İçinde berrak ve gergin bir sıvı bulunur. Komplikasyonlara neden olmazlar. Neden oluştuklarına dair herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Fazla belirti vermeyen kistler genellikle tedavi gerekmeden kendiliğinden kaybolurlar. Bazen küçülmeleri için doğum kontrol hapları kullanılabilir. Küçülmeyen veya büyüme gösteren kistler ameliyatla yumurtalıklara zarar vermeden alınabilir.

Korpus luteum kisti: Normal olarak yumurtlama sonrasında yumurta hücresi farklılaşarak, Korpus luteum adındaki dokuya dönüşmektedir. Bu dokunun görevi gebelikte düşük olmadan, gebeliğin rahme yerleşmesine yardımcı olan progesteron hormonunun plasenta aktif hale gelinceye üretimini sağlamaktır. Bu doku bazen sıvı birikmesiyle kistleşebilir. Bunlar genellikle 3-4 cm büyüklüğünde olurlar ve hormon salgısı nedeniyle adetlerin rötar yapmasına neden olurlar. Patlarsa kanama yapabilirler. Bu dış gebelikle karıştırılan bir durumdur.

Teka lutein kisti: bu kistler aşırı hormon salgısıyla ortaya çıkarlar. Genellikle çift taraflı olur ve 20 cm büyüklüğüne ulaşabilirler. Hastaların yatak istirahati yapması gerekir. Bazı vakalarda cerrahi tedavi gerekebilir.

Gebelik luteoması: bu gebelik sırasında oluşan solid yapıdaki kitledir. 20 cm'ye kadar büyüme gösterebilirler. Hastaların çoğunda salgılana erkeklik hormonunun etkisiyle kıllanma görülebilir. Gebelik bittikten sonra kendiliğinden küçülürler.

Kistler rutin muayeneler sırasında ve ultrasonla tespit edilir. Çapı 5-6 cm'den küçük olanların iyi huylu ve fonksiyonel olması yüksek bir olasılıktır. Kistin durumuna göre hastalara tomografi, manyetik rezonans, hormon tetkikleri gibi incelemeler yapılabilir.

Kistler türlerine göre tedavi edilirler. Sorun çıkarmayan kistlerde sadece takip uygulanır. Doğum kontrol hapları da kistlerin küçültülmesinde kullanılabilir. İltihabi özellikteki kistlerde antibiyotik tedavisi uygulanır. Büyüyen ve kötü huylu olma ihtimali olan kistlerin ameliyatla alınması gerekebilir. Özellikle ağrı yapan kistlerin ameliyatla alınması gerekir. Menopoz döneminde görülen kistlerin özellikle takip edilmesi gerekir. Bunlar genellikle kötü huylu olabilir. Bu kistler küçükse, kötü huylu olmayabilir. Bu durumda sadece takip edilirler. Kistlerin tekrarlaması türüne göre değişim gösterir. Bu nedenle hastaların iyileşmesinden sonra 6 ay kadar takip edilmesinde fayda vardır. Tedavi edilmeyen kistler büyüme göstererek, patlayabilir ve kanamaya neden olabilir. Bu durum hastanın yaşamını tehlikeye sokacak seviyede olabilir.